Historie Schoonebeeker

Schoonebeeker Heideschaap

In de provincie Drenthe komt naast het Drents Heideschaap (oud type) ook het Schoonebeeker Heideschaap voor. Dit ras is genoemd naar de plaats Schoonebeek in het zuidoosten van Drenthe. Zeer waarschijnlijk is de Schoonebeeker in deze veenstreek ontstaan uit het Bentheimer schaap, dat direct over de grens in Duitsland op de heidevelden werd gehouden.

In hoeverre het Drents Heideschaap bij het ontstaan van de Schoonebeeker een rol heeft gespeeld, is tot nu toe onduidelijk. Zeker is dat het Drents Heideschaap een ontstaansgeschiedenis kent die verder teruggaat dan die van de Schoonebeeker.

Het economisch belang van de Schoonebeeker voor de schapenhouderij in Drenthe ontstond toen de kunstmeststoffen hun intrede deden. De voedselarme gronden werden vruchtbaarder en het schrale Drents Heideschaap moest plaats maken voor het grotere en iets meer bevleesde Schoonebeeker Heideschaap. De bloei duurde maar kort, want als snel werd de Schoonebeeker verdrongen door modernere rassen. Het gevolg van deze ontwikkeling vinden we nog terug in het Drents Heideschaap -nieuw type (een door inkruising van de Schoonebeeker verbeterd type)- dat productiever is dan het oude type.

De laatste halve eeuw

Uitsterven van beide rassen leek welhaast onontkoombaar. Maar gelukkig stichtte men in Ruinen in 1948 een kudde van het Drents Heideschaap. De schapen kwamen uit de restanten van de kudde van Kralo, van Wessel Luten uit Ruinen, van Willem Huizing uit Emmen en van enkele particulieren. Huizing werd de vaste scheper, Luten werd onregelmatig ingeschakeld als herder.

In Westerbork waakte scheper Noordhuis over een kleine kudde Schoonebeekers. Als Noordhuis deze groep niet halsstarrig had verdedigd, dan zou het Schoonebeeker schaap weggevaagd zijn.

Er waren op zeker moment in feite dus nog maar twee kuddes met min of meer raszuivere dieren. Maar er was geen enkele instantie die zich doelbewust bezig hield met vastlegging en bewaking van raskenmerken. Het in stand houden van de kudde was het hoogste doel.

In 1977/'78 maakte W. van Helden van de, toen pas opgerichte, Stichting Zeldzame Huisdierrassen (SZH) ook de bestanden van het Drentse Heideschaap en de Schoonebeeker. Hij trof vooral kruisingen aan, zowel bij particulieren als ook bij de kuddes. Iedereen was van goede wil, maar er was geen gezamenlijk verband of richting.

De Nederlandse Fokkersvereniging het Drentse Heideschaap bestaat sinds 1985. Het voornaamste doel is het stimuleren van de fokkerij van het oude type Drents Heideschaap.

De initiatiefnemers waren Frans Westenbrink, Bert van Opstal en Wim Dimmers. Eerstgenoemde stond al enige tijd in contact met de Stichting Zeldzame Huisdierrassen. De eerste informatiefolder en de rasbeschrijving van het Drents Heideschaap werden opgesteld in nauw overleg met foktechnisch inspecteur Van Helden van de SZH.

De eigenaren van schaapskuddes in Drenthe (meest stichtingen en semi-overheid) stonden aanvankelijk belangstellend langs de kant, maar deden niet mee. Zij hadden hun handen vol aan het redden van de hei en het vergaren van fondsen voor de instandhouding van de kuddes.

In het najaar van 1985 werd de eerste rammenbespreekdag gehouden: een landelijk gebeuren dat inzicht gaf in de kwaliteit van het Drents Heideschaap in Nederland. In 1986 werd een registratiesysteem opgezet.

Feitelijk werd vanaf het begin geprobeerd ook de Schoonebeeker "mee te nemen", verschillende leden hadden enkele exemplaren van dit zeer zeldzame ras aangeschaft. Eind jaren tachtig van de vorige eeuw werd de Schoonebeeker formeel als tweede ras toegevoegd in de doelstellingen van de vereniging. In 1991 werden de eerste Schoonebeekers geregistreerd.

Al vanaf de oprichting is het de bedoeling om de (in de beide rassen voorkomende) diversiteit te behouden door zoveel mogelijk goede dieren tot de fok toe te laten. Bij de keuringen worden daarom geen kampioenen gekozen, want anders bestaat het risico dat iedereen wil fokken met de kampioenschapen of nakomelingen daar van. Dan zou het risico dreigen van inteelt en het verdwijnen van de in de rassen voorkomende kleurschakeringen. De fokbasis mag niet te smal worden doordat kampioensrammen jarenlang "op tournee" gaan.

De "grote" kuddes doen inmiddels mee in de Fokkersvereniging. Zij betrekken geregistreerde rammen en laten hun ooien ook door de keurmeesters beoordelen. Dat heeft het aantal geregistreerde dieren fors verhoogd. In de kuddes worden altijd meerdere rammen tegelijk toegelaten in de dektijd. Het splitsen van de kudde en het administreren van individuele dekkingen is (te) arbeidsintensief en dus te duur. Bovendien hebben kuddes ook een toeristische functie en het is daarom ongewenst om in de dektijd de kuddes uit elkaar te laten vallen. Het inzetten van meerdere rammen tegelijkertijd heeft echter ook aantrekkelijke kanten, speciaal in de grote kuddes op de heide: de natuurlijke selectie in de oorspronkelijke biotoop helpt de juiste eigenschappen in de rassen te bewaren en te versterken.

Jammer genoeg blijkt door de jaren heen dat de instandhouding van de kuddes niet is verzekerd. De kuddes worden mede door particuliere giften en overheidssubsidies overeind gehouden. Regelmatig moet gestreden worden voor continuering van die noodzakelijke steun. Met wisselend succes wordt geprobeerd om door verkoop van het smakelijke vlees de kassen te spekken.

Verschillende kuddes zijn eigendom van natuurbeheerders. De eerste taak van de schapen is dan het terrein te helpen beheren, dat wil zeggen overtollige grassen, struiken en boomopslag van de heide weg te grazen. Zolang een schaapskudde goedkoper is dan menskracht worden deze voordelige grasmaaiers aangehouden. Maar op veel plaatsen worden (vaak exotische) "grote grazers" ingezet: paarden (Przewalski, Koniks), runderen (Schotse Hooglander, oeros, Dexter, Limousin, Heckrund).

De cultuurhistorische betekenis van de inlandse schapenrassen heeft niet de prioriteit die wij graag zouden willen zien.

De registratie door onze vereniging is inmiddels uitgegroeid tot een volwaardig internationaal erkend stamboek waarin de beide rassen, het Drentse Heideschaap en de Schoonbeeker, zijn opgenomen. Deze rassen zijn mede door het werk van onze vereniging uit de acute gevarenzone gekomen. Dat succes te continueren en uit te bouwen blijft een schone taak voor onze vereniging.